Beste Lotte,

Binnen de EU wordt door bijna alle landen een vorm van residentiële jeugdzorg geboden. Hierbij gaat het niet alleen om Oost-Europese landen, maar ook in West-Europese worden kinderen en jongeren in jeugdinstellingen geplaatst. Het is niet mogelijk om exacte vergelijkingen tussen landen te maken, aangezien o.a. definities en registraties tussen landen met betrekking tot residentiële jeugdzorg verschillen. Zo zal ten eerste niet overal het onderscheid worden gemaakt tussen open en gesloten jeugdzorg. Of vallen justitiële jeugdinrichtingen niet onder de noemer zorg. De scheiding tussen het gesloten plaatsen van jongeren die de wet hebben overtreden en jongeren met een kinderbeschermingsmaatregel, wordt namelijk niet in alle landen gemaakt. In Nederland is in 2008 de JeugdzorgPlus ontstaan, waardoor het niet langer mogelijk was om jongeren voor behandeling of opvang in een justitiële jeugdinrichting te plaatsen zonder dat zij strafrechtelijk waren vervolgd.

Ten tweede spelen ook maatschappelijke en culturele opvattingen een rol in het wel of niet bestaan van gesloten jeugdzorg. Zo stuit het opsluiten van jongeren met een kinderbeschermingsmaatregel op veel maatschappelijke verontwaardiging in Duitsland, terwijl daar wel relatief veel jongeren residentieel worden geplaatst (zie hieronder). Een derde punt betreft wat er beschikbaar is aan andere hulp en voorzieningen voor jongeren in de gesloten jeugdzorg, zoals intensieve ambulante begeleiding en crisisplaatsing. In Nederland blijkt dit vaak alleen het aanbod van een gesloten plaatsing te zijn.

Wel is er een beweging gaande binnen de EU van de-institutionalisering van residentiële jeugdzorg naar het ‘zo thuis mogelijk’ laten opgroeien van kinderen die (tijdelijk) niet bij hun ouders opgroeien. Om toch enig inzicht te bieden, heb ik een onderzoek geraadpleegd uit 2021 waarin onderzoekers de residentiële jeugdzorg van vijf Europese landen (Finland, Duitsland, Italië, Letland en Spanje) vergelijken:
A Comparative Analysis of Residential Care: A Five-Country Multiple Case-Design Study
Sigrid James, Lucas Wilczek, Juri Kilian, Eeva Timonen-Kallio, Amaia Bravo, Jorge F. del Valle,
Laura Formenti, Alina Petrauskiene, Jolanta Pivoriene & Alessandra Rigamonti
Child & Youth Care Forum (2021)

De onderzoekers geven aan dat in meerdere landen wordt gestreefd naar het meer inzetten van gezinsgerichte interventies. Ze geven echter ook aan dat in landen die erin geslaagd zijn het aantal residentiële jeugdplekken omlaag te brengen, dit ook onbedoelde ongewenste effecten teweeg heeft gebracht. Zoals een meer klinisch en strenger regime in de nog overgebleven instellingen en jeugdigen die verder van huis werden geplaatst. Ook zagen de onderzoekers dat landen de toegangseisen tot pleegzorg verlaagden, om zo het groeiende tekort aan plekken door sluitingen te verminderen. Zij concluderen dat hoewel de meeste landen meer inzetten op gezinsgerichte zorg, het gebruik van institutionele jeugdzorg nog steeds hoog is. Factoren van invloed, naast sociaal-culturele en historische factoren, zijn de beschikbare middelen, culturele opvattingen over ‘familie’, gebrek aan alternatieven en/of de overtuiging dat jeugdigen ook gebaat zijn bij institutionele zorg.

Finland
Wat betreft de ontwikkelingen in Finland, schrijven de onderzoekers dat in dit land residentiële zorg lange tijd de voorkeur had t.o.v. pleegzorg. Met een wetswijziging in 2012 is dit veranderd, waarbij juist meer is ingezet op pleegzorg. Dit heeft ertoe geleid dat inmiddels meer kinderen in pleegzorg worden geplaatst (62%) dan in residentiële zorg (38%). Wat betreft de residentiële instellingen zelf ligt de focus op een veilige, stimulerende en huiselijke setting in kleine units, om stabiele en positieve relaties te bevorderen. Eén van de actuele uitdagingen in Finland is het aantal crisisplaatsingen van jongeren, wat in de afgelopen jaren significant is gestegen. Ook is weinig bekend over de effectiviteit van preventieve jeugdhulp bij het voorkomen van uithuisplaatsingen. Ook de privatisering van de residentiële jeugdzorg wordt gezien als een uitdaging, wat heeft geleid tot een praktijk van concurrentie en onvoldoende kwaliteitsmonitoring.

Duitsland
Voor Duitsland noemen de onderzoekers een verhouding tussen residentiële jeugdzorg en pleegzorg van 55% versus 45%. Waarbij de meeste residentiële plekken inmiddels leefgroepen zijn geworden waar gemiddeld 7 tot 10 jeugdigen bij elkaar wonen. De-institutionalisering heeft in Duitsland geleid tot een breed aanbod van ‘community-based group homes’ en programma’s. Uitdagingen zijn o.a. het bieden van passende zorg aan jeugdigen met complexe problematiek en thuissituatie bij wie de beschikbare programma’s niet lijken aan te slaan. Net zoals in Finland wordt het merendeel (95%) van de residentiële plekken aangeboden door niet-publieke aanbieders.

Yamuna Ditters
Adviseur Passende hulp NJi

Zie voor meer informatie over de jeugdbescherming in andere Europese landen:
• Zijn we kampioen uithuisplaatsen, of niet? | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
https://www.nji.nl/nieuws/zijn-we-kampioen-uithuisplaatsen-of-niet
• Jeugdbescherming. Inzichten uit Duitsland, Denemarken en Zweden | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
https://www.nji.nl/publicaties/jeugdbescherming-inzichten-uit-duitsland-denemarken-en-zweden

Mooie vraag Lotte, ik lees graag met je mee, omdat ik ook benieuwd ben hoe de zorg het doet in het buitenland. Dit voorkomt dat we een tunnelvisie krijgen en open blijven staan voor andere ideeën!
Leuk, ik ben benieuwd en ook benieuwd of anderen veel contact met het buitenland heeft?

Ik hoor graag jullie reacties, Karin

ik denk de gedachte niet moet zijn wat het alternatief is voor uit huis, maar hoe help je kinderen vanuit de thuissituatie. Uit huis plaatsen is geen oplossing, het maakt de problemen alleen minder zichtbaar.

https://www.bewegingvannul.nl/

Geen idee.
De term jeugdzorgplus heb ik altijd als eufemisme ervaren. Kan alleen naar hopen dat ze het in andere landen beter doen....